Karl Marx Errinnerungsstätte

In 1964 wordt in Alt-Stralau een eerbetoon aan Karl Marx onthuld. Een eenvoudig park, nabij de plek waar Marx in 1937 gewoond heeft (Foto: Bundesarchiv Bild 183-C1002-0002-004)

De filosoof Karl Marx is onlosmakelijk verbonden met de DDR. Zijn theoriën zijn de basis voor de politiek en levenswijze in de Arbeiter- und Bauernstaat. Het marxisme-leninisme is de communistische ideologie in de staat die door de arbeiders en boeren bestuurd wordt. Gebaseerd op het gedachtengoed en de filosofische ideëen van Marx en Lenin. Alhoewel deze beide heren in de naam van de ideologie worden genoemd, zijn in feite Marx, Lenin en Engels de drie vaders van het marxisme-leninisme.

De grondleggers van het marxisme-leninisme. Van links naar rechts: Karl Marx, Friedrich Engels en Vladimir Lenin

Het marxisme-leninisme is een extreemlinkse ideologie, dat de oprichting van een eenpartijstelsel steunt. Een centraal geleide economie, met publiek eigendom van de economie en de productiemiddelen, gebaseerd op onder andere de principes van het anti-kapitalisme, anti-conservatisme, anti-fascisme en anti-imperialisme. Het pleit voor een vorm van participatieve democratie, inspraak voor iedereen, echter in de praktijk krijgen de leden van de heersende communistische partij het alleenrecht om een socialistische staat te besturen. Het is Josef Stalin, die na zijn overwinning op Leon Trotski, de staatsideologie van de Sovjet Unie marxistisch-leninistisch noemt. Ook de DDR zal bij haar oprichting in 1949 op de koers van ‘moeder Sovjet Unie’ gaan meevaren.

De naamgevers van de ideologie, Marx en Lenin, zullen in de periode tussen 1949 en 1989 ruim bedeeld worden met monumenten, afbeeldingen, straatnamen en standbeelden. Zowel in de hele DDR als in de hoofdstad. Er is zelfs een hele stad genoemd naar Karl Marx. Het huidige Chemnitz heeft in DDR-tijden de naam Karl Marx Stadt gedragen. Wat nu nog resteert is een enorme buste van Marx in deze stad. Gek genoeg delft Friedrich Engels bij deze vererende uitingen een klein beetje het onderspit.

De plaquette in het park aan Alt Stralau

Veel monumenten, met name die van Lenin, zijn inmiddels uit het straatbeeld van Berlijn verdwenen, waaronder de grote Leninafbeelding op de facade van het Russische zwembad in de Behrenstraße of het wereldberoemde standbeeld aan de Leninplatz (nu: Platz der Vereinten Nationen). Bij Karl Marx is de opruimwoede wat minder. Meerdere keren verplaatst, maar nog steeds alom aanwezig, het metershoge megalomane standbeeld van Marx en Engels aan de Karl Liebknecht Straße. Ooit heeft het gediend als Marx Engels Forum, een kunstmatig aangelegd park tussen het verdwenen Palast der Republik en de Neptunbrunnen. Een buste van Karl Marx siert nog steeds de Strausberger Platz, de immense rotonde die twee delen van de Karl Marx Allee met elkaar verbindt. Een andere, wellicht de minst bekende en de meest mooie herinneringsplek voor Karl Marx is gelegen aan Alt Stralau. In 1964 onstaat hier een klein parkje, aan de oever van de Spree. Op een plek waar Marx in de nabijheid als student leeft van het voorjaar tot in de herfst van 1837. Marx krijgt onderdak bij de visser August Gottlieb Köhler. Een arts heeft Marx dan aangeraden vanwege zijn broze gezondheid, gezonde en frisse lucht op te zoeken. Flink aangesterkt en en zichtbaar beter verlaat Marx in de herfst van 1837 zijn onderkomen in de visserswijk aan Alt Stralau.

Het parkje in Alt Stralau, een rustpunt in de grote stad aan de Spree

Het parkje is voorzien van twee grote reliëfafbeeldingen van rood zandsteen en staan links en rechts van het bestrate pad opgesteld. Het monument van beeldhouwer en politicus Hans Kies toont op het linkerreliëf aan de voorzijde het het profiel van Karl Marx. Op de achterzijde van dit reliëf is een scene te zien van Marx in een gezelschap, waar hij de toehoorders het communisme uitlegt. Het reliëf aan de rechterzijde toont eveneens aan de achterzijde een scene. Het is de staking van glaswerkers, die in de geest van de gedachten van Marx aandacht vragen voor hun situatie. De voorzijde van het reliëf is voorzien van een tekst van de filosoof: “Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert, es kommt aber darauf an, sie zu verändern.” De filosofen interpreteren de wereld verschillend van elkaar, maar waar het op aankomt, is dat zij ook veranderd wordt.

Het reliëf waarop Karl Marx zijn toehoorders het communisme uitlegt

Het reliëf van de staking van de glaswerkers