Sowjetisches Ehrenmal Berlin Buch

Aan de Wiltbergstraße vinden we nog een herdenkingsmonument voor de vele gevallen Sovjet soldaten tijdens WO II. Een ingetogen monument, zeker niet te vergelijken met de drie grootste in Berlijn, dat staat op een afgeschermd stuk van het prachtige Schloßpark Buch. Tussen 1947 en 1948 onstaat hier een begraafplaats en gedenkteken voor gestorven soldaten naar het ontwerp van Johann Tenne. Ongeveer 200 strijders krijgen in eerste instantie onder het monument hun laatste rustplaats. Als in 1949 het Sowjetisches Ehrenmal Schönholzer Heide gereed is, worden deze 200 militairen daar herbegraven.

Een bescheiden Ehrenmal ontworpen door Johann Tenne, maar daarom niet minder indrukwekkend

Jugendhochschule Wilhelm Pieck (Waldhof am Bogensee)

 

Op deze foto uit 1946 staat nog de originele belettering die Goebbels liet aanbrengen

Hemelsbreed op nog geen 10 kilometer van de Wandsiedlung Wandlitz en op zo’n 15 kilometer van de stadsgrens van Berlijn ligt aan de Bogensee een landgoed met een bewogen historie. We vinden in een rustieke, bosrijke en idyllische omgeving de voormalige buitenvilla van minister van Volksvoorlichting en Propaganda Joseph Goebbels.

Wanneer de FDJ goed en wel gesetteld is, geven zij het gebouw een verfje en vervangen de tekst Waldhof am Bogensee in Jugendhochschule Wilhelm Pieck

Na WO II wordt deze villa gebruikt als kaderschool van de Freie Deutsche Jugend, de Jugendhochschule Wilhelm Pieck.

Tegenwoordig wordt de gevel gesierd met het eenvoudige Bogensee

Sowjetisches Ehrenmal Treptower Park

Het Sowjetische Ehrenmal Treptower Park op een foto uit 1967 (Foto: Bundesarchiv Bild 183-F0628-0301-006)

Ingeklemd tussen de Spree, de Bulgarische Straße, Am Treptower Park, de Elsenstraße en doorkruist door de Puschkinallee ligt het immense Treptower Park.  Het park meet een niet geringe omvang van ruim 88 hectare. Het centrum van het park wordt gedomineerd door het Sowjetisches Ehrenmal Treptower Park, ook wel Treptower Ehrenmal genoemd. Een van de vier gedenkplaatsen voor de gesneuvelde Sovjet soldaten die hun leven hebben gegeven voor de bevrijding van Berlijn, naast het Sowjetisches Ehrenmal Tiergarten, het Sowjetisches Ehrenmal Schönholzer Heide en het kleinere Sowjetischer Ehrenfriedhof op Parkfriedhof Marzahn. Stuk voor stuk toch ook paradoxale eerbetonen aan weliswaar de medebevrijders van nazi-Duitsland, maar ook aan plunderende, zuipende en verkrachtende soldaten. Vanwege het laatste zijn vele diepe wonden in Berlijn achtergelaten en wordt het monument door de Oost-Duitse vrouwen die het einde van WO II hebben meegemaakt ook wel het Grab des unbekannten Vergewaltigers (het graf van de onbekende verkrachters) genoemd.

Anno nu nog steeds goed onderhouden. Duitsland heeft zich verplicht de Sovjet monumenten voor onbepaalde tijd onberispelijk te verzorgen

Berghain

Het jaar en de fotograaf van deze foto van Berghain zijn onbekend, maar hier is Berghain nog als energiecentrale in werking. De schoorsteenpijpen zijn inmiddels verdwenen

Op de hoek waar de Rüdersdorfer Straße en de Wedekindstraße bij elkaar komen, ontstaan in 1954 een politiekantoor, een brandweerkazerne, een school en een warmtekrachtcentrale. Het zijn zogeheten verzorgingsgebouwen voor de nabijgelegen en in ontwikkeling zijnde Stalinallee. De warmtekrachtcentrale moet de huizen aan de Stalinallee van de energie voorzien. Alle woningen in de arbeiderspaleizen aan de socialistische boulevard zijn uitgerust met centrale verwarming, een luxe voor die tijd.

Berghain anno nu. Niets aan de buitenkant verraadt een trendy techno-club

Liesenstraße

Zo ziet het Domfriedhof een jaar na de bouw van de Muur in 1962 eruit. De graven die nu nog zichtbaar, maar al gauw moeten deze wijken. Grafstenen worden gebruikt voor verharding van de kolonnenweg

De Liesenstraße, niets meer dan een rustige verbindingsweg tussen de Chausseestraße en de Gartenstraße. Het kan ook niet anders want deze bijna 500 meter lange straat telt vier begraafplaatsen, drie aan de zuidzijde van de straat en een aan de noordzijde. De drie zuidelijke zijn het Domfriedhof I aan Liessenstraße 6, het Friedhof der Französisch Reformierten Gemeinde op nummer 7 en het Alte Domfriedhof St. Hedwig op nummer 8. Noordelijk ligt het Dorotheenstädtischer Friedhof. Alle begraafplaatsen zijn zo rond 1830 ontstaan. Op zich niets vreemds, ware het niet dat tussen 1945 en 1989 het noordelijke kerkhof in West-Berlijn lag en de drie zuidelijke in Oost-Berlijn. De vriendelijke gemetselde afscheiding die nu de zuidelijk gesitueerde begraafplaatsen markeert, was voor decennia terug en voor decennia lang de gehate Muur. Een stuk muur van circa 15 meter van het type ‘Grenzmauer 75’ is bewaard gebleven en bevindt zich aan de kant waar de Liesenstraße  kruist met Gartenstraße, op enkele meters afstand van de Liesenbrücke.

De situatie op het kerkhof nu. De vlakte op de foto is de voormalige Todesstreifen. Een gedenksteen. links onderin op de foto draagt de namen van diegenen waarvan het graf is geruimd en geen herbestemming heeft gekregen. Op de achtergrond de bijzondere Liesenbrücke. Links van de brug, achter de bomen staat nog een authentiek stuk Muur van circa 15 meter lang

Platz der Vereinten Nationen (Leninplatz)

De Leninplatz in oktober 1991 nog in oorspronkelijke staat, twee jaar na de val van de Muur. Een maand later is het standbeeld gedemonteerd en verdwenen (Foto: Bundesarchiv Bild B145-F089664-0009)

Als men vanaf de Strausberger Platz via de Lichtenberger Straße naar het Volkspark Friedrichshain wil, dan passeert men de Platz der Vereinten Nationen. Een kruispunt met bebouwing waar de DDR in optima forma zichtbaar is, ondanks dat het meest markante bouwwerk, het Lenindenkmal, hier al een tijdje verdwenen is.

De bijzondere woontorens staan er nog, maar het standbeeld is vervangen door granieten blokken

Wachturm in Schlesischer Busch

Links op deze foto uit 1989 de wachttoren die de DDR en de Wende overleefd heeft (Foto: Roehrensee CC-BY-SA)

Grensbewaking is in de DDR prioriteit nummer één. En dan niet alleen de grenzen in het gedeelde Berlijn maar ook de buitengrenzen van de Duitse Demokratische Republiek. Deze taak is weggelegd voor de Grenztruppen der DDR. Een militaire eenheid die voortkomt uit de Grenzpolizei der DDR. De eenheid wordt direct na het bouwen van de Muur gevormd en onder verantwoordelijkheid gebracht van het Ministerie van Nationale Verdediging. In 1963 is de dienst al gegroeid tot 40.000 man. Zij krijgt in eerste instantie de naam Grenztruppen der NVA, maar dit wordt op 15 september 1961 veranderd in Grenztruppen der DDR. Een bewuste actie van de regeringsleiders, want hiermee wordt gesuggereerd dat de grenstroepen niet onder de Nationale Volksarmee (NVA) vallen. De meest belangrijke reden hiervoor is dat de troepen hierdoor buiten ontwapeningsonderhandelingen kunnen blijven. In 1973 wordt dit, als gevolg van de Helsinki-akkoorden, geformaliseerd door er een zelfstandige eenheid van te maken. Het wordt vanaf dat moment ook mogelijk om vrijwillig voor dienst bij de Grenztruppen te kiezen. Voor de DDR een prettige bijkomstigheid omdat hiervoor loyale mensen kunnen worden geselecteerd, iets wat bij dienstplichtigen altijd een gok is gebleven.

De Todesstreifen is een leuk parkje geworden met de wachttoren als bijzonder relikwie uit vervlogen tijden

Haus der Statistik

De kruising Karl Marx Allee – Hans Beimler Straße in 1972. Rechts op de foto het Haus der Statistik en links het Haus des Reisens (Foto: Bundesarchiv Bild 183-L0824-0308)

Alhoewel niet direct op de Alexanderplatz, maar wel binnen het blikveld van het plein wordt op de hoek Karl Marx Allee – Hans Beimler Straße (nu: Otto Braun Straße) een enorm groot geschakeld gebouwencomplex neergezet met aan de Karl Marx Allee elf verdiepingen en aan de Otto Braun Straße negen verdiepingen. Het gebouw maakt wezenlijk onderdeel uit van het architectonisch ensemble samen met het Haus des Reisens, het Haus des Lehrers en het Haus der Elektroindustrie en het is daarmee onlosmakelijk verbonden met de moderne herinrichting van de Alexanderplatz.

Het Haus der Statistik nu. De toekomst van dit imposante gebouw is ongewis

Strausberger Platz

Op 14 april 1967 wordt de fontein op de Strausberger Platz ingewijd. De fontein heeft een doorsnee van 32 meter en 36 onderwater schijnwerpers verlichten het waterspel in de avond (Foto: Bundesarchiv Bild 183-F0414-0039-001)

Het is maar hoe je het wil zien. Voor de oorspronkelijke Oost-Berlijner is de Strausberger Platz de afsluiting van de 1. Bauabschnitt. In hun ogen begint de Karl Marx Allee bij de Frankfurter Tor. Volgens rechtgeaarde socialisten begint de opmars van het socialisme letterlijk en figuurlijk in het oosten en met de toenmalige Stalinallee hebben de Oost-Duitsers een zege boulevard van waaraf zij samen met de socialistische broeders op kunnen marcheren naar het westen, om zo het socialisme en het marxisme-leninisme te kunnen verspreiden. Maar kom je vanuit het centrum, dan start de Allee op de Strausberger Platz met Block A.

Links, bij Block A, de Strausberger Platz en bij Block F de Frankfurter Tor. Een plattegrond van de eerste bouwfase

Komende vanuit de richting van de Alexanderplatz zijn het twee gebouwen aan weerszijden van de weg die als stenen reuzen domineren. Het is de pracht van de imposante Strausberger Platz het eerste wat je overvalt als je de 1. Bauabschnitt opkomt. Het zijn respectievelijk aan de noordzijde van de Allee op nummer 1 het Haus Berlin en aan de zuidzijde op nummer 19 het Haus des Kindes. In 1954 gerealiseerd naar ontwerpen van Hermann Henselmann. En de enige gebouwen aan de Karl Marx Allee die in Plattenbau zijn opgetrokken. Met 13 verdiepingen in hun typische bouw doen ze denken aan de wolkenkrabbers in New York. Beide gebouwen maken deel uit van een elliptisch gevormd bouwensemble van vier gebouwen, die de grote rotonde met in het midden een groenvlakte en bijzonder kunstwerk omsluiten.

Links in beeld het Haus Berlin met in het midden de fontein ontworpen door Fritz Kühn

Waldsiedlung Wandlitz

De toegangspoort tot Waldsiedlung Wandlitz, ook wel ‘Volvograd’ genoemd, in de 80-er jaren op een foto uit het archief van het Ministerium für Staatssicherheit (Foto: BStU)

Ten noorden van Berlijn, op ruim 20 kilometer van het stadscentum, ligt de Waldsiedlung Bernau. Tussen 1958 en 1960 wordt in dit bos- en natuurrijke recreatiegebied een luxe woonresort voor de partijtop opgericht, dat tijdens de bouw de naam Sonderbaustab 10 krijgt. Exotisch hout uit Cuba en Afrika, Carrara marmer uit Italië, barok- en renaissancemeubels uit Frankrijk, België en Zwitserland en speciaal glas uit West-Duitsland kunnen op deze manier zonder enige vorm van argwaan jegens de regering ingevoerd worden in de DDR. Met name optimale mogelijkheden voor bewaking en veiligheid geven de doorslag om Walter Ulbricht en consorten te verhuizen van Pankow naar hier. De Majakowskiring en omliggende straten liggen in een te dichtbevolkt gebied, waardoor de machtshebbers een makkelijke prooi zouden kunnen vormen voor slechtwillenden. Een ommuurde en ondoordringbare vesting in het bos krijgt, ondanks dat het stuk grond bij Bernau hoort, de naam Waldsiedlung Wandlitz, naar de dichtstbij gelegen plaats. Een muur, waarbij argeloze bezoekers het zicht wordt ontnomen is eigenlijk te gek voor woorden. Het zijn dezelfde staats- en partijfunctionarissen die in 1961 de DDR hermetisch afsluiten. Volgens eigen zeggen om de imperialistische vijand buiten de deur te houden, maar in werkelijkheid om eigen volk te beletten het land te verlaten. Deze machtshebbers sluiten zichzelf in achter muren, binnen een land wat door een ondoordringbare Muur al van de wereld is afgesloten.

De toegangspoort nu. Gelukkig in oorspronkelijke staat behouden na de Wende