Majakowskiring

De dodenwake voor het huis van Wilhelm Pieck in september 1960 aan de Majakowskiring 29 (Foto:  Christopher Volle)

De socialistische geschiedenis in de wijk Pankow begint na afloop van WO II. Het raadhuis in Pankow wordt door de Sovjets als Sowjetische Stadtkommandatur ingenomen. De dichtbij gelegen woonwijk bij het Schloß Schönhausen leek de Sovjets een ideale locatie om de naar de Sovjet Unie gevluchte communistische partijleden terug te laten keren naar het heroverde Duitsland. Partijleden die een belangrijke rol moeten gaan vervullen bij de inrichting van het andere, betere Duitsland. Op 9 augustus 1945 wordt de woonwijk tot Sperrgebiet verklaard en de bewoners moeten hun huizen verlaten. Onteigening en inbeslagname is naoorlogse aldag. Voor alle geallieerde bezettingsmachten is dit trouwens de gewoonste zaak van de wereld.

De Majakowskiring 29 anno nu. Dit monumentale pand is gebouwd in 1917 en is momenteel in particulier bezit

Schloß Schönhausen

Het Schloß Schönhausen op een foto uit 1955 . Van 1949 tot en met 1960 residentie van de president van de Duitse Democratische Republiek, Wilhelm Pieck. Tussen 1960 en 1964 is het de residentie van de Staatsraad, waarna het tot de val van de Muur als gastenverblijf wordt gebruikt voor gasten van de regering van de DDR (Foto: Bundesarchiv Bild 183-35067-0002)

In de 18^e eeuw wordt op het kruispunt van de Schloßallee met de Schloßstraße een zomerresidentie van de Hohenzollern gebouwd. Het slot, wat WO II redelijk ongeschonden doorkomt, ligt na 1945 in de Sovjet sector en wordt geconfisceerd als officierscasino en later als internaat en school voor de kinderen van de Sovjet officieren. Hoe dichter men komt bij de officiële oprichting van de DDR, des te meer trekken de Sovjets zich terug uit hun invloedzone. Zo ook bij het Schloß Schönhausen. Vanaf 1949 wordt het slot, wat op loopafstand ligt van de Majakowskiring, de plek voor de ambtszetel van de eerste president van de DDR, Wilhelm Pieck. Bijna vanaf hetzelfde moment krijgt het slot het adres Tschaikowskistraße 1.

Schloß Schönhausen anno nu. Gerenoveerd en toegankelijk voor publiek. Een bezoek in dit veelzijdige slot is absoluut de moeite waard

Funkhaus Nalepastraße (Rundfunk DDR)

1970: Het Funkhaus nog volop in bedrijf. Op dit terrein is een ‘kleine stad’ ontstaan wat werk biedt aan circa 3.000 mensen

Op 2 mei 1945, wanneer de slag om Berlijn gestreden is, wordt door de Sovjettroepen het Haus des Rundfunks aan de Masurenallee bezet. Een compagnie onder leiding van majoor Popow is hiervoor verantwoordelijk. Op zich niet vreemd als men bedenkt dat majoor Popow het gebouw op zijn duimpje kent omdat hij hier als radiotechnicus van 1931 tot 1933 heeft gewerkt. Ondanks dat het gebouw na de verdeling van Berlijn in juli 1945 in de Britse sector terechtkomt, vinden hier vanaf 13 mei 1945 de eerste uitzendingen plaats van de door de Sovjet bezettingsmacht gecontroleerde Berliner Rundfunk. Het actualiteitenprogramma Radio Berlin wordt het eerste programma van de Berliner Rundfunk, de Oost-Duitse radiozender. Al gauw leidt deze situatie tot spanningen tussen de vier geallieerde bezettingsmachten. De overwegend communistische medewerkers en de censuur van niet-communistische bijdragen leidt tot oprichting van het RIAS, de Amerikaanse tegenhanger van de Berliner Rundfunk. Aan de Masurenallee worden borden geplaatst die duidelijk maken dat het zendergebouw geen West-Berlijnse zender herbergt.

Veel gebouwen staan er nu nog steeds, maar zijn aan de buitenkant aan verval en verwaarlozing onderhevig

Sowjetisches Ehrenmal Berlin Buch

Aan de Wiltbergstraße vinden we nog een herdenkingsmonument voor de vele gevallen Sovjet soldaten tijdens WO II. Een ingetogen monument, zeker niet te vergelijken met de drie grootste in Berlijn, dat staat op een afgeschermd stuk van het prachtige Schloßpark Buch. Tussen 1947 en 1948 onstaat hier een begraafplaats en gedenkteken voor gestorven soldaten naar het ontwerp van Johann Tenne. Ongeveer 200 strijders krijgen in eerste instantie onder het monument hun laatste rustplaats. Als in 1949 het Sowjetisches Ehrenmal Schönholzer Heide gereed is, worden deze 200 militairen daar herbegraven.

Een bescheiden Ehrenmal ontworpen door Johann Tenne, maar daarom niet minder indrukwekkend

Jugendhochschule Wilhelm Pieck (Waldhof am Bogensee)

 

Op deze foto uit 1946 staat nog de originele belettering die Goebbels liet aanbrengen

Hemelsbreed op nog geen 10 kilometer van de Wandsiedlung Wandlitz en op zo’n 15 kilometer van de stadsgrens van Berlijn ligt aan de Bogensee een landgoed met een bewogen historie. We vinden in een rustieke, bosrijke en idyllische omgeving de voormalige buitenvilla van minister van Volksvoorlichting en Propaganda Joseph Goebbels.

Wanneer de FDJ goed en wel gesetteld is, geven zij het gebouw een verfje en vervangen de tekst Waldhof am Bogensee in Jugendhochschule Wilhelm Pieck

Na WO II wordt deze villa gebruikt als kaderschool van de Freie Deutsche Jugend, de Jugendhochschule Wilhelm Pieck.

Tegenwoordig wordt de gevel gesierd met het eenvoudige Bogensee

Sowjetisches Ehrenmal Treptower Park

Het Sowjetische Ehrenmal Treptower Park op een foto uit 1967 (Foto: Bundesarchiv Bild 183-F0628-0301-006)

Ingeklemd tussen de Spree, de Bulgarische Straße, Am Treptower Park, de Elsenstraße en doorkruist door de Puschkinallee ligt het immense Treptower Park.  Het park meet een niet geringe omvang van ruim 88 hectare. Het centrum van het park wordt gedomineerd door het Sowjetisches Ehrenmal Treptower Park, ook wel Treptower Ehrenmal genoemd. Een van de vier gedenkplaatsen voor de gesneuvelde Sovjet soldaten die hun leven hebben gegeven voor de bevrijding van Berlijn, naast het Sowjetisches Ehrenmal Tiergarten, het Sowjetisches Ehrenmal Schönholzer Heide en het kleinere Sowjetischer Ehrenfriedhof op Parkfriedhof Marzahn. Stuk voor stuk toch ook paradoxale eerbetonen aan weliswaar de medebevrijders van nazi-Duitsland, maar ook aan plunderende, zuipende en verkrachtende soldaten. Vanwege het laatste zijn vele diepe wonden in Berlijn achtergelaten en wordt het monument door de Oost-Duitse vrouwen die het einde van WO II hebben meegemaakt ook wel het Grab des unbekannten Vergewaltigers (het graf van de onbekende verkrachters) genoemd.

Anno nu nog steeds goed onderhouden. Duitsland heeft zich verplicht de Sovjet monumenten voor onbepaalde tijd onberispelijk te verzorgen

Berghain

Het jaar en de fotograaf van deze foto van Berghain zijn onbekend, maar hier is Berghain nog als energiecentrale in werking. De schoorsteenpijpen zijn inmiddels verdwenen

Op de hoek waar de Rüdersdorfer Straße en de Wedekindstraße bij elkaar komen, ontstaan in 1954 een politiekantoor, een brandweerkazerne, een school en een warmtekrachtcentrale. Het zijn zogeheten verzorgingsgebouwen voor de nabijgelegen en in ontwikkeling zijnde Stalinallee. De warmtekrachtcentrale moet de huizen aan de Stalinallee van de energie voorzien. Alle woningen in de arbeiderspaleizen aan de socialistische boulevard zijn uitgerust met centrale verwarming, een luxe voor die tijd.

Berghain anno nu. Niets aan de buitenkant verraadt een trendy techno-club

Liesenstraße

Zo ziet het Domfriedhof een jaar na de bouw van de Muur in 1962 eruit. De graven die nu nog zichtbaar, maar al gauw moeten deze wijken. Grafstenen worden gebruikt voor verharding van de kolonnenweg

De Liesenstraße, niets meer dan een rustige verbindingsweg tussen de Chausseestraße en de Gartenstraße. Het kan ook niet anders want deze bijna 500 meter lange straat telt vier begraafplaatsen, drie aan de zuidzijde van de straat en een aan de noordzijde. De drie zuidelijke zijn het Domfriedhof I aan Liessenstraße 6, het Friedhof der Französisch Reformierten Gemeinde op nummer 7 en het Alte Domfriedhof St. Hedwig op nummer 8. Noordelijk ligt het Dorotheenstädtischer Friedhof. Alle begraafplaatsen zijn zo rond 1830 ontstaan. Op zich niets vreemds, ware het niet dat tussen 1945 en 1989 het noordelijke kerkhof in West-Berlijn lag en de drie zuidelijke in Oost-Berlijn. De vriendelijke gemetselde afscheiding die nu de zuidelijk gesitueerde begraafplaatsen markeert, was voor decennia terug en voor decennia lang de gehate Muur. Een stuk muur van circa 15 meter van het type ‘Grenzmauer 75’ is bewaard gebleven en bevindt zich aan de kant waar de Liesenstraße  kruist met Gartenstraße, op enkele meters afstand van de Liesenbrücke.

De situatie op het kerkhof nu. De vlakte op de foto is de voormalige Todesstreifen. Een gedenksteen. links onderin op de foto draagt de namen van diegenen waarvan het graf is geruimd en geen herbestemming heeft gekregen. Op de achtergrond de bijzondere Liesenbrücke. Links van de brug, achter de bomen staat nog een authentiek stuk Muur van circa 15 meter lang

Platz der Vereinten Nationen (Leninplatz)

De Leninplatz in oktober 1991 nog in oorspronkelijke staat, twee jaar na de val van de Muur. Een maand later is het standbeeld gedemonteerd en verdwenen (Foto: Bundesarchiv Bild B145-F089664-0009)

Als men vanaf de Strausberger Platz via de Lichtenberger Straße naar het Volkspark Friedrichshain wil, dan passeert men de Platz der Vereinten Nationen. Een kruispunt met bebouwing waar de DDR in optima forma zichtbaar is, ondanks dat het meest markante bouwwerk, het Lenindenkmal, hier al een tijdje verdwenen is.

De bijzondere woontorens staan er nog, maar het standbeeld is vervangen door granieten blokken

Wachturm in Schlesischer Busch

Links op deze foto uit 1989 de wachttoren die de DDR en de Wende overleefd heeft (Foto: Roehrensee CC-BY-SA)

Grensbewaking is in de DDR prioriteit nummer één. En dan niet alleen de grenzen in het gedeelde Berlijn maar ook de buitengrenzen van de Duitse Demokratische Republiek. Deze taak is weggelegd voor de Grenztruppen der DDR. Een militaire eenheid die voortkomt uit de Grenzpolizei der DDR. De eenheid wordt direct na het bouwen van de Muur gevormd en onder verantwoordelijkheid gebracht van het Ministerie van Nationale Verdediging. In 1963 is de dienst al gegroeid tot 40.000 man. Zij krijgt in eerste instantie de naam Grenztruppen der NVA, maar dit wordt op 15 september 1961 veranderd in Grenztruppen der DDR. Een bewuste actie van de regeringsleiders, want hiermee wordt gesuggereerd dat de grenstroepen niet onder de Nationale Volksarmee (NVA) vallen. De meest belangrijke reden hiervoor is dat de troepen hierdoor buiten ontwapeningsonderhandelingen kunnen blijven. In 1973 wordt dit, als gevolg van de Helsinki-akkoorden, geformaliseerd door er een zelfstandige eenheid van te maken. Het wordt vanaf dat moment ook mogelijk om vrijwillig voor dienst bij de Grenztruppen te kiezen. Voor de DDR een prettige bijkomstigheid omdat hiervoor loyale mensen kunnen worden geselecteerd, iets wat bij dienstplichtigen altijd een gok is gebleven.

De Todesstreifen is een leuk parkje geworden met de wachttoren als bijzonder relikwie uit vervlogen tijden