Grenzdenkmal Hötensleben

De Grenzturm BT-6 in gebruik. De foto is genomen vanaf West-Duitse kant. Rechts onder in beeld de grensmarkering  tussen de BRD en DDR (Foto: Klaus Dieter Nickel)

Als de Muur valt op 9 november 1989 lijkt het erop dat de meeste Oost-Duitse burgers zo snel mogelijk hun verleden willen uitwissen. Er zijn enorme burgerprotesten als een initiatiefgroep een deel van de Muur in Hötensleben wil bewaren. De oorspronkelijke bewoners zijn deze Muur liever kwijt dan rijk. Toch blijft de Muur hier in zijn grotendeels oorspronkelijk vorm behouden, echter voor de protesterende burgers is de verfoeide Muur het ultieme symbool van opsluiting en verdriet. In 1952 hebben ruim 300 inwoners Hötensleben gedwongen moeten verlaten en in oktober 1961 nog eens 80 inwoners. Alles ten behoeve van de grens die gebouwd moet worden. Families en vrienden worden rücksichtlos uit elkaar gerukt. Maar dankzij de vasthoudende instelling van de initatiefgroep is hier een waar openluchtmuseum ontstaan, goed onderhouden en uniek omdat nergens in Duitsland zoveel grensstrook tussen Oost en West bewaard is gebleven. Ook in Berlijn wordt haast gemaakt met het ontmantelen van dit bizarre symbool van de Koude Oorlog. Nu tientallen jaren later lijkt er iets van spijt wat naar boven komt borrelen. Niet omdat men weer terug wil naar vroeger, maar ook om aan de volgende generaties te kunnen tonen dat zoiets nooit weer mag gebeuren. De East Side Gallery, de Gedenkstätte Berliner Mauer en Checkpoint Charlie mogen zich nog dagelijks verheugen op een toenemend aantal bezoekers.

De Grenzturm BT-6 anno 2018. De voormalige Todesstreifen is een mooi gemaaid grasveld geworden

Eisenhüttenstadt

Een foto uit 1990 van de toegangspoort naar de fabrieken van de EKO Stahl. In 1951 begonnen onder de naam Hüttenwerk Hermann Matern, in 1953 omgedoopt tot Eisenhüttenkombinat J.W. Stalin, in 1963 na de destalinisatie veranderd in Eisenhüttenkombinat Ost. In 1990 volgt omzetting naar EKO Stahl AG tot 1994, na verkoop door de Treuhandanstalt, waarna het haar huidige naam krijgt: EKO Stahl GmbH. Nu maakt het onderdeel uit van de Arcelor Groep.

Op de 3^e partijdag van de SED van 1950 wordt besloten tot de bouw van Eisenhüttenkombinats Ost  (EKO) en tegelijk ook tot de bouw van een socialistische stad bij Fürstenberg. De eerste prioriteit van de planeconomie ligt in het opbouwen van een grootscheepse industrie die de DDR zelfvoorzienend moet maken. De deling van Duitsland zorgt ervoor dat er in DDR geen behoorlijke staalindustrie aanwezig is. Dit is voornamelijk geconcentreerd in het Ruhrgebied. Tel daar bij op de ontmanteling en in beslagname van de zware industrie door de Sovjet Unie onder het mom van herstelbetalingen en de rekensom is snel gemaakt: de DDR is min of meer gedwongen de industrie van de grond af op te bouwen. Voor de opbouw van de zware staalindustrie wordt gekozen voor een locatie direct aan de Poolse grens, tegen het plaatsje Fürstenberg aan. Tegelijkertijd moet er om de fabriek en tegen Fürstenberg aan een stad worden gebouwd die onderdak moest gaan bieden aan 30.000 mensen. Deze stad moest voldoen aan de 16 Grundsätze des sozialistischen Städtebaus. Naar plannen van architect Kurt W. Leucht ontstaat de Erste sozialistische Planstadt in de DDR, waarbij het uitgangspunt is dat werk en wonen verbonden moest worden door een magistrale boulevard.

De toegangspoort tot het immense industriecomplex, ingang “Schönfließer Wache”, is bewaard gebleven en staat onder Denkmalschutz

Fahrbereitschaft

Het wachthuis bij de ingang van de Fahrbereitschaft

De Herzbergstraße, een 2,6 kilometer lange van oost naar west lopende straat geldt in de 19^e en 20^e eeuw als belangrijk industriegebied van Berlijn. Tussen de vele inmiddels als rijksmonument bestempelde gebouwen vinden we op nummer 40-43 een op het oog verwaarloosd complex. Als je het terrein op gaat passeer je aan de rechterkant een wachtgebouw. Op zich niet zo vreemd op een industrieterrein, maar in de jaren ’70 en ’80 is het onmogelijk voor normale mensen dit terrein te betreden. Oorspronkelijk was het terrein eigendom van de Reichsmonopolverwaltung, een instantie die zich in de vooroorlogse jaren bezighoudt met de gecontroleerde productie en handel van brandewijn. Echter bombardementen in WO II laten niet veel heel van de gebouwen van de Reichsmonopolverwaltung en alleen één gebouw overleeft het. Het staat er nog steeds en is geintegreerd in DDR-nieuwbouw wat is gebouwd in de jaren ’54 – ‘55.

Het gebouw van de Reichsmonopolverwaltung wat WO II heeft overleefd en als kantoor is gebruikt in de 70-er en 80-er jaren

Ernst Thälmann Park

April 1986 Het kenmerkende standbeeld van Lew Kerbel is de blikvanger van het Ernst Thälmann Park (Foto: Bundesarchiv Bild 183-1986-0414-405)

Op de plek waar het Gaswerk Dimitroffstraße gestaan heeft, ontstaat in 1987 een groot wooncomplex met woon-, winkel en recreatiemogelijkheden, ondanks vele burgerprotesten. Het Gaswerk Dimitroffstraße, dat de energievoorziening in de stad sinds het eind van de 19^e eeuw tot begin jaren ’70 verzorgt, zien de mensen vanwege historische en nostalgische motieven liever niet zien verdwijnen. In 1984 wordt toch het historische complex met de grond gelijk gemaakt voor de nieuwe bebouwing en groenaanleg. Enkele gebouwen blijven staan, zoals het gebouw aan de Danziger Straße 101. Een markant kantoorgebouw van het Gaswerk Dimitroffstraße krijgt in 1986 een renovatie en gaat verder als vrij theater, het Theater unterm Dach. Samen met het ernaast gelegen en in 1986 gebouwde WABE vormen de beide gebouwen het vrije culturele centrum met vooral voor jonge regisseurs een mogelijkheid om theater in Berlijn te maken. Het wordt de startplaats voor vele succesvolle, jonge regisseurs en toneelspelers. De naam Theater unterm Dach ontleent het gebouw aan het feit dat de zaal zich op de bovenste verdieping van het gebouw bevindt. Het theater is overigens niet groot. Het bevat 80 plaatsen.

Het standbeeld staat er nog steeds bij de ingang van het park. Op de achtergrond de speciaal voor het park ontworpen Plattenbau, de WHH GT EP, oftewel Wohnhochhaus Großtafelbauweise Ernst Thälmann Park

 

Leipziger Straße

Een historische kleurenfoto, blokken beton in de Leipziger Straße (Foto: Imago)

Een belangrijke verkeersader in hartje Berlijn verbindt de Potsdamer Platz, via de octagoon van de Leipziger Platz met de Spittelmarkt. Oorspronkelijk in 1688 aangelegd is dit de hoofdweg naar Leipzig, de stad waaraan de straat haar naam ontleent. In WO II wordt de bebouwing aan de straat nagenoeg volledig verwoest. Het reconstrueren en wederopbouwen van de straat staat niet hoog op het prioriteitenlijstje van de machthebbers in de DDR en laten het grotendeels braakliggende terrein voor wat het is. De noodzaak iets met de straat te doen wordt nog minder als de bouw van de Muur start. Het wordt een doodlopende straat met de achthoek van de Leipziger Platz midden in de Todesstreifen van de Muur. De octagoon, die voor vele miljoenen bezoekers van het uitzichtplatform aan de Potsdamer Platz aan westelijke zijde altijd duidelijk te zien is geweest.

De Leipziger Straße op een foto uit 2016 richting Spittelmarkt, Beton is nog steeds het beeld. Toch schijnt nog circa 2/3 van de oorspronkelijke bewoners hier te wonen

De Leipziger Platz in 1989 vanaf de Potsdamer Platz gezien. Ongeveer in het midden van de foto begint de Leipziger Straße

De Leipziger Platz in 2016. Nog steeds bouwactiviteiten, niets herinnert er meer aan dat dit ooit Todesstreifen is geweest. De doorgang tussen beide gebouwen is het begin van de Leipziger Straße

Fijne feestdagen Frohe Weihnachten Merry Christmas

Een kerstkaart uit de DDR uit 1983 van Planet Verlag. Het ontwerp is van I. Hoede

Gedenkstätte Berliner Mauer (Bernauer Straße)

Een luchtfoto van het gebied van de Bernauer Straße. In het midden van het beeld de oude Versöhnungskirche, die de regering op 22 januari 1985 heeft laten springen. De kerk stond immers midden in de Todesstreifen

Aan de Bernauer Straße ligt een bewogen stuk geschiedenis in het hoofdstuk van de deling van Berlijn. Het is het toneel geweest van gelukkige, maar zeker ook dramatische momenten.

Een blik op het grensgebied van de Bernauer Straße. Links de palen, die het muurverloop aangeven en in het midden nog bewaard gebleven Muur. De foto is genomen op de voormalige Todesstreifen

Majakowskiring

De dodenwake voor het huis van Wilhelm Pieck in september 1960 aan de Majakowskiring 29 (Foto:  Christopher Volle)

De socialistische geschiedenis in de wijk Pankow begint na afloop van WO II. Het raadhuis in Pankow wordt door de Sovjets als Sowjetische Stadtkommandatur ingenomen. De dichtbij gelegen woonwijk bij het Schloß Schönhausen leek de Sovjets een ideale locatie om de naar de Sovjet Unie gevluchte communistische partijleden terug te laten keren naar het heroverde Duitsland. Partijleden die een belangrijke rol moeten gaan vervullen bij de inrichting van het andere, betere Duitsland. Op 9 augustus 1945 wordt de woonwijk tot Sperrgebiet verklaard en de bewoners moeten hun huizen verlaten. Onteigening en inbeslagname is naoorlogse aldag. Voor alle geallieerde bezettingsmachten is dit trouwens de gewoonste zaak van de wereld.

De Majakowskiring 29 anno nu. Dit monumentale pand is gebouwd in 1917 en is momenteel in particulier bezit

Schloß Schönhausen

Het Schloß Schönhausen op een foto uit 1955 . Van 1949 tot en met 1960 residentie van de president van de Duitse Democratische Republiek, Wilhelm Pieck. Tussen 1960 en 1964 is het de residentie van de Staatsraad, waarna het tot de val van de Muur als gastenverblijf wordt gebruikt voor gasten van de regering van de DDR (Foto: Bundesarchiv Bild 183-35067-0002)

In de 18^e eeuw wordt op het kruispunt van de Schloßallee met de Schloßstraße een zomerresidentie van de Hohenzollern gebouwd. Het slot, wat WO II redelijk ongeschonden doorkomt, ligt na 1945 in de Sovjet sector en wordt geconfisceerd als officierscasino en later als internaat en school voor de kinderen van de Sovjet officieren. Hoe dichter men komt bij de officiële oprichting van de DDR, des te meer trekken de Sovjets zich terug uit hun invloedzone. Zo ook bij het Schloß Schönhausen. Vanaf 1949 wordt het slot, wat op loopafstand ligt van de Majakowskiring, de plek voor de ambtszetel van de eerste president van de DDR, Wilhelm Pieck. Bijna vanaf hetzelfde moment krijgt het slot het adres Tschaikowskistraße 1.

Schloß Schönhausen anno nu. Gerenoveerd en toegankelijk voor publiek. Een bezoek in dit veelzijdige slot is absoluut de moeite waard

Funkhaus Nalepastraße (Rundfunk DDR)

1970: Het Funkhaus nog volop in bedrijf. Op dit terrein is een ‘kleine stad’ ontstaan wat werk biedt aan circa 3.000 mensen

Op 2 mei 1945, wanneer de slag om Berlijn gestreden is, wordt door de Sovjettroepen het Haus des Rundfunks aan de Masurenallee bezet. Een compagnie onder leiding van majoor Popow is hiervoor verantwoordelijk. Op zich niet vreemd als men bedenkt dat majoor Popow het gebouw op zijn duimpje kent omdat hij hier als radiotechnicus van 1931 tot 1933 heeft gewerkt. Ondanks dat het gebouw na de verdeling van Berlijn in juli 1945 in de Britse sector terechtkomt, vinden hier vanaf 13 mei 1945 de eerste uitzendingen plaats van de door de Sovjet bezettingsmacht gecontroleerde Berliner Rundfunk. Het actualiteitenprogramma Radio Berlin wordt het eerste programma van de Berliner Rundfunk, de Oost-Duitse radiozender. Al gauw leidt deze situatie tot spanningen tussen de vier geallieerde bezettingsmachten. De overwegend communistische medewerkers en de censuur van niet-communistische bijdragen leidt tot oprichting van het RIAS, de Amerikaanse tegenhanger van de Berliner Rundfunk. Aan de Masurenallee worden borden geplaatst die duidelijk maken dat het zendergebouw geen West-Berlijnse zender herbergt.

Veel gebouwen staan er nu nog steeds, maar zijn aan de buitenkant aan verval en verwaarlozing onderhevig